การดูแลหลังการผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียม

คู่มือพื้นฐานสำหรับผู้ป่วยและครอบครัว

การผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียม (Total Knee Replacement) ถือเป็นการรักษาที่ช่วยให้ผู้ป่วยกลับมาเคลื่อนไหวได้ดีขึ้น ลดอาการปวดจากข้อเสื่อมขั้นรุนแรง และสามารถใช้ชีวิตได้ใกล้เคียงปกติมากที่สุด
อย่างไรก็ตาม “การดูแลหลังผ่าตัด” มีความสำคัญไม่น้อยไปกว่าตัวการผ่าตัดเอง เพราะจะเป็นปัจจัยหลักในการฟื้นฟู ฟื้นตัว และลดความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อนในระยะยาว

เป้าหมายของการดูแลหลังผ่าตัด

• ลดอาการปวดและบวม

• ป้องกันภาวะแทรกซ้อน เช่น ลิ่มเลือดอุดตัน หรือแผลติดเชื้อ

• ส่งเสริมให้ข้อเข่าเคลื่อนไหวได้ดี

• ฟื้นฟูกล้ามเนื้อและการเดินให้ใกล้เคียงภาวะปกติ

• กลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างมั่นใจ

การดูแลช่วง 1–3 วันแรกหลังผ่าตัด

1. การควบคุมอาการปวด

• แพทย์จะให้ยาแก้ปวดชนิดฉีดหรือรับประทานตามระดับความเจ็บ

• อาจมีการใช้เครื่อง PCA (Patient-Controlled Analgesia) ที่ให้ผู้ป่วยกดรับยาได้เองภายใต้การควบคุม

2. การดูแลแผล

• แผลจะถูกปิดด้วยผ้าปิดแผลปลอดเชื้อ

• ห้ามถอดหรือโดนน้ำโดยไม่จำเป็น

• แพทย์และพยาบาลจะตรวจประเมินแผลเป็นประจำ

3. การเริ่มขยับและกายภาพเบื้องต้น

• ภายใน 24 ชั่วโมงแรก ผู้ป่วยจะเริ่มฝึกขยับข้อเท้า บีบข้อเท้า เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนโลหิต

• หากไม่มีภาวะแทรกซ้อน แพทย์จะเริ่มให้ลุกนั่ง และเดินโดยใช้ walker หรือไม้ค้ำพยุง

การดูแลช่วง 1–6 สัปดาห์แรก

1. การทำกายภาพบำบัด

• เป็นหัวใจของการฟื้นตัว ต้องทำอย่างต่อเนื่อง

• แบบฝึกที่พบบ่อย ได้แก่:

  • การงอ–เหยียดข้อเข่า

  • การฝึกเดินแบบมีอุปกรณ์ช่วยพยุง

  • การฝึกการทรงตัว

• เป้าหมาย: งอเข่าได้ >90 องศาภายใน 2 สัปดาห์ และ >120 องศาภายใน 6 สัปดาห์

2. การใช้ชีวิตประจำวัน

• ใช้อุปกรณ์ช่วยเดินในช่วงแรก เช่น walker / ไม้เท้า

• หลีกเลี่ยงการนั่งยอง งอเข่ามาก หรือยืนบนพื้นลื่น

• หลีกเลี่ยงการขึ้น–ลงบันไดจนกว่าขาแข็งแรงพอ

3. การป้องกันภาวะแทรกซ้อน

• เคลื่อนไหวร่างกายบ่อย ๆ ป้องกันการเกิดลิ่มเลือด

• อาจได้รับยาต้านการแข็งตัวของเลือดตามแพทย์สั่ง

• สังเกตอาการเสี่ยง เช่น ขาบวมแดง เจ็บแน่นหน้าอก เหนื่อยผิดปกติ ต้องรีบพบแพทย์

การดูแลระยะยาว (หลัง 6 สัปดาห์ขึ้นไป)

• เพิ่มการออกกำลังกายเพื่อเสริมความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อเข่า เช่น ปั่นจักรยาน, ว่ายน้ำ, ยืดกล้ามเนื้อ

• เริ่มกลับไปทำกิจกรรมประจำวันได้มากขึ้น เช่น ขับรถ, เดินออกกำลังกาย, ทำงานเบา

• หลีกเลี่ยงกิจกรรมกระแทกแรง เช่น วิ่ง กระโดด เตะฟุตบอล

• ติดตามอาการกับแพทย์ตามนัด เพื่อตรวจประเมินการทำงานของข้อเทียม

คำแนะนำทั่วไป

• ทำตามคำสั่งแพทย์และนักกายภาพอย่างเคร่งครัด

• ไม่ควรหยุดยาเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์

• หมั่นดูแลแผล หากมีอาการบวม แดง หรือมีน้ำซึม ควรรีบพบแพทย์

• ใช้อุปกรณ์ช่วยเดินอย่างถูกวิธี เพื่อป้องกันการหกล้ม

• ควรปรับสิ่งแวดล้อมภายในบ้าน เช่น พื้นกันลื่น, ราวจับในห้องน้ำ

สรุป

การผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียมสามารถช่วยให้ผู้ป่วยกลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้
แต่ความสำเร็จของการรักษาขึ้นอยู่กับ “การดูแลหลังผ่าตัด” อย่างเหมาะสมทั้งด้านแผล การฟื้นฟู และการปรับพฤติกรรม

การมีวินัยในการทำกายภาพบำบัด และการปรึกษาแพทย์อย่างใกล้ชิด
คือกุญแจสำคัญสู่ความสำเร็จในการฟื้นตัว

แนะนำคลินิกรักษาข้อเข่าเทียม  www.kankaveeortho.com